FAYDALI BİLGİLER

Araştırmayı gerçekleştiren kişi, araştırmasına başlama aşamasında ilgili konuda gerçekleştirilen geçmiş araştırmaları ve kavrama dayalı literatürü bilmekle sorumludur. Bu hususta kimin, hangi zaman diliminde, hangi konuyu araştırdığı ve hangi bulgulara ulaştığı hususlarını ve ilgili hususta araştırması yapılmayan konuların ne olduğunu bilmek gerekmektedir. Aksi durum “aradığını bilmeyen, bulduğunun farkına varamaz” şeklinde ifade edilebilmektedir. Bu nedenle bilimsel araştırmalarda geçmiş araştırmalara hakim olmak veri toplamanın mühim bir aşamasıdır. Literatürü taramak, verilerin toplanması ve elde edilen verilerin ne denli önemli olduğunun tartışılması, elde edilen veriler ile problemin ilişkilendirilmesi, bilgilerin sınıflandırılması aşamalarında meydana gelen bir süreçtir. Mevcut kaynak ve dökümanları incelemek suretiyle veri toplamak ise literatür taraması olarak ifade edilir. Bilimsel alanda, bir bilim dalının birçok konuda kitap, dergi, makale ve tez gibi pek çok tamamlanmış çalışmaların bütününü kapsamaktadır.

​

Literatürün taranması ile toplanan veriler ikincil kaynak veriler bakımından örnek teşkil etmektedir. Bilhassa problemin tanımlanması süreci içerisinde ilk olarak ilgili kaynakların yani literatürün taranması gerekli olmaktadır. Bunlar; kitapları ve geçmişte gerçekleştirilen araştırmaları kapsamaktadır. İyi olarak nitelenen bir araştırmanın, ilgili alanda geçmişte gerçekleştirilen araştırmalarla ilişkilendirilmiş olması gereklidir. Bu nedenle araştırması yapılan konunun o ana dek hangi bakımlardan ne yolla ele alındığı, hangi seviyede gelişmiş olduğu, problemin çözümlenmesi için hangi bakımlardan ne çeşit araştırmalara gereksinim olduğu belirlenir. Bütün bu konular ele alınırken tez yazımında önem taşıyan farklı bir nokta ise çalışmanın farklı araştırmalarla yüksek oranda benzerlik taşımamasıdır. Tez çalışmasına başlanırken taranan kaynakların yalnızca literatürde bu konunun hangi şekillerde araştırıldığı ve hangi kurgular ile temellendirildiği ile sınırlı olması gerekmektedir. Bir tez çalışmasının en mühim özelliği, özgün olmasıdır.

Bilimsel bir araştırmada, araştırmanın amacı belirlendikten sonra, bunu ifade etmek bakımından uygun bir araştırma modeli ve düzeneği mevcuttur. Araştırmanın modellenmesi, araştırmanın bütün işlemsel yapısının, ortaya koyan taslağın dizayn edilmesi aşamasıdır. Araştırmaların amacı doğrultusunda araştırma modeli değişiklik gösterebilmektedir ve her araştırmanın bir modeli olması gerekmektedir.

​

Araştırmayla ilgili bütün değişkenlerin ve bu değişkenler arasındaki etkileşimlerin ortaya koyulduğu araştırmanın yönünü belirleyen fikri belirten gösterime araştırma modeli ismi verilmektedir. Araştırma modeli, bir araştırmada verilerin toplanmasını ve bu verilerin çözümlenmesini bütün detaylarıyla ifade eden plandır. Bir model, gerçekleştirilen bütün çalışmaların araştırmayla alakalı olmasını ve daha ekonomik olmasını sağlamaktadır.

​

Araştırma modeli, sözlü bir şekilde ifade edilebilmekle birlikte sayısal, sembolik ya da geometrik olarak da gösterebilmektedir. Bahsi geçen araştırma modelleri farklı başlıklar altında belirtilmektedir. Bunlar kısaca şu şekilde tanımlanabilmektedir:

​

-Sözel modeller, değişkenler arasında bulunan ilişkinin metne dayalı bir şekilde temsil edildiği analitik modellerdir.

-Grafiksel modeller, değişkenler arasında bulunan ilişkinin görsel resimlerle temsil edildiği analitik modellerdir.

-Matemaiksel modeller, değişkenler arasında bulunan ilişkinin denklem ile temsil edildiği analitik modellerdir.

​

Araştırma modeliyle amaç, araştırma içerisine dahil edilen değişkenleri ve bu değişkenler arasında ölçümü yapılması amaç edinilen etkileşimleri en açık biçimde ifade etmek ve bu doğrultuda araştırmanın aşamalarını planlamaktır. Araştırma dahilindeki değişkenlerin birbirleriyle etkileşimlerinin geometrik ve şekilsel olarak ifade edilmesi araştırmayı gerçekleştiren kişiye araştırmanın genel tablosunu görmesi bakımından tavsiye edilmektedir. Araştırma modeli araştırma amacıyla uyumlu olmak durumundadır. Araştırma amacı kapsamında saptanmış olan bütün değişkenleri kapsamalıdır. Bilhassa sonuca ulaştıran aşamalarda, araştırma modeli, değişkenler arasındaki etkileşimleri ifade ederken araştırmayı gerçekleştiren kişinin hipotez geliştirme gereksinimini de önemli ölçüde karşılamaktadır.

​

Bilimsel araştırmalarda en büyük noksanlıkların gözleminin yapılabildiği aşama, araştırma modellemesi aşamasıdır. Araştırmanın öncelikli olarak modellenmesi ve sonrasında ise uygulamada meydana gelebilecek noksanlıkları minimum düzeye indirecek ve araştırmayı gerçekleştiren kişinin izleyeceği yolu daha net görmesini sağlayacaktır. Hipotezlerin oluşturulması, veri toplama, örnekleme, istatistiksel analizlerin saptanması ve neticelerin yorumlanması gibi izleyen aşamaların tamamı araştırmanın modellenmesi aşamasında netleşecektir. Modellemesi uygun bir şekilde gerçekleştirilen bir araştırma için uygulamadan başka bir problem kalmayacaktır. Bunun sebebi, iyi oluşturulmuş bir araştırma modeli, değişkenleri, hipotezleri, değişkenlerin hangi ölçekler ile ölçümlenmesi gerektiği, gerçekleştirilmesi planlanan veri analiz yöntemlerini, bu analiz yöntemlerinin gereksinim olan veri türlerini, örneklem büyüklüğü ve şeklini saptamada rehber olacaktır.

Nitel araştırma; gözlem, görüşme ve içerik analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin işlendiği araştırma olarak tanımlanır. Amaç, ele alınan olgu veya kişi hakkında derinlemesine bilgi edinmek, gelecekte gerçekleştirilecek çalışmalar bakımından fikir oluşturmak veya bir olgu hakkında araştırmayı gerçekleştiren kişinin ve moderatörün kabiliyeti ile yakından ilişkilidir.

​

Amaç incelenen olgu/kişi hakkında derinlemesine bilgi elde etmek, gelecekteki çalışmalar için fikirler oluşturmak ya da bir olgu hakkında araştırmacının önsezilerini test etmektir. Nitel araştırma, karar vericileri desteklemek amacı ile özellikle keşfedici ama bazen tanımsal araştırma tasarımlarında kullanılmaktadır. Araştırmacının bu yöntemle amacı, kalitatif tanımlayıcı veya nedensel dizaynlarda kullanılmak üzere ön hipotezler oluşturmak ve değişkenleri tespit etmektir.

​

Genellikle küçük örneklemlerde, belirli bir yapıya bağlı olmadan, bir öngörü ve bilgi sağlamaya yönelik çalışmalar çoğunlukla keşfedici çalışmalardır. Nitel araştırmalarda cevaplayıcıların davranış, tecrübe ve hislerinin anlaşılması hedeflenir.

​

Duygular, düşünceler, davranışlar, niyetler ve geçmiş davranış doğrudan ölçülemeyen ve sadece nitel veri toplama yöntemi yoluyla elde edilebilen şeylerden birkaçıdır. Yanıt verici ile daha uzun ve daha esnek bir ilişki vardır ve böylece elde edilen veri araştırmacıya daha derinlemesine bir bakış açısı kazandırmaktadır.

​

Nitel araştırma, tüketici davranışını ölçmek yerine onun anlaşılmasını hedeflemekte ve bu nedenle genellikle araştırmacının bilgisini arttırmak, sonuçları açığa kavuşturmak, problemleri tanımlamak, hipotezleri formüle etmek ve fikirler üretmek için kullanılmaktadır.

​

Nitel araştırma günlük faaliyetleri, alışılagelmiş davranış örüntülerini, hemen akla gelmeyen yerleşik alışkanlıkları açığa çıkarmak için de kullanılabilmektedir.

​

Nitel araştırmanın tercih edilmesinin üç nedeni bulunmaktadır. Bunlar;

1. Genellikle uygulanabilmesi kantitatif araştırmadan daha kolaydır.

2. Kişilerin davranışlarının ve motivasyonunun anlaşılması için iyi bir mekanizma sağlar.

3. Kantitatif araştırmanın verimini geliştirir. Nitel araştırma teknikleri açık-uçlu soruları içerir ve bu sebeple zengin veriler elde edilebilir.

Nitel araştırmanın bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır.

​

· Nitel bir araştırma küçük örnek hacimlerine uygulanabilmektedir. Bu araştırmanın geniş örnek hacimlerine uygulanması kimi zaman imkansız ve kimi zaman da çok masraflıdır.

· Nitel araştırma küçük farkları kantitatif araştırmadaki gibi kolaylıkla ayıramaz. Bununla birlikte, nitel araştırma kantitatif araştırmada kolaylıkla görülmeyen önemsiz problemleri ortaya çıkartabilir.

· Nitel çalışmalar, araştırmanın hedef anakütlesini temsil eden örnekleri çoğu zaman sağlayamazlar. Küçük örnek hacmi ve serbest-akış tartışmaları nitel araştırmayı birçok farklı yola götürebilir. Tartışma grubundaki güçlü ve etkili karakterler grup görüşünde sapmaya yol açabilir. Buradaki problem tartışma yöneticisinin yani moderatörün yeteneğidir.

Nicel araştırmalar yanıt alternatiflerinin daha önceden kararlaştırıldığı, yapılandırılmış soruların kullanıldığı ve birçok denek üzerinde gerçekleştirilen uygulamalardır. Nicel araştırma genel olarak anakütleyi temsil edebilecek bir büyüklüğe sahip bir hacimdedir ve veri toplamak için bir prosedür meydana getirilir.

​

Nicel araştırmanın amacı kesin ve nettir. Bu araştırma; araştırılmasına gereksinim olan bilginin kesin hale getirilmesinde bütün ilgili kişiler ortak fikre sahip olduğunda kullanılmaktadır. Veri formatı ve veri kaynakları açıktır. Ek olarak elde edilen verilerin düzenlenmesi ve derlenmesi bir prosedür dahlinde gerçekleşmektedir.

​

Araştırmanın sorusuna uygun yanıt bulmak amacıyla veri toplama aşaması da sayısal bir temele sahiptir. Bu yöntemde örnek vermek gerekirse; tanımlayıcı ya da sonuçlandırıcı istatistikler aracılığıyla değişkenler arasındaki ilişki kavranmaya gayret edilir. Kantitatif tasarım genellikle hipotez testi tasarımıdır.

​

Gözlem ve farklı nicel yöntemlerle kıyaslandığında, nicel yöntemlerin farklı bir ifadeyle inceleme yöntemlerinin belirli veri miktarlarını elde etmede ekonomik ve etkili bir stili mevcuttur ve ek olarak daha geniş örnek hacimleriyle çalışabilmektedirler.

Elde edilen verilerin tarafsız olmasının ve ölçümlenen olay ya da değişkenlerin özelliklerine uygun olmasının ölçüdür. Farklı bir deyişle ölçme aracının amaca uygun olma derecesidir. Bu şekilde bir ölçek ölçümlenmek istenen şeyi ölçümlüyor ise o ölçeğin geçerliği mevcut olarak ifade edilebilmektedir. Yani bir ölçek sistematik hatadan arındırılabilir ise geçerliği artmaktadır.

​

Bir testin geçerli kabul edilebilmesi için güvenilir olması gerekmektedir ancak bir testin güvenilir kabul edilebilmesi için geçerli olması yeterli bir kriter değildir.

​

Doğru bir metotla, ölçme aracının güvenilirliği belirlense dahi güvenilirliğin ölçme aracının kararlılığıyla alakalı olmasından ötürü gerçekleştirilen işlem “kullanılan ölçüm aracıyla neyi ölçmek istiyoruz?”, “maddelerimiz, amaç doğrultusunda ölçmek istediğimizi doğru olarak ölçebilir mi?” sorularını yanıtlayamaz. Bu sebeple, davranışsal nitelikleri ve bunlardan da bilhassa bilişsel ve duyuşsal tarafı baskın olanları ölçümlerken aracılık eden ölçme aracının, ölçmek istenen niteliğe ilişkin ölçme derecelerinin araştırılması gerekmektedir.

​

Geçerliğin davranışsal niteliklerin ölçümlenmesinde mühim bir yeri vardır. Davranışsal niteliklerin ölçümlenmesi için kullanılan ölçeklerin hiçbirinin geçerliği tam değildir. Ancak ölçeklerin geçerliği yeterli kabul edilebilecek doğrulukta ölçümler verecek seviyeye getirilmektedir.

​

Gerçekleştirilen işlem amaca hangi düzeyde uygun olur ise geçerlik o seviyede yüksek, amaçtan ne seviyede uzak olur ise geçerlik o seviyede düşük olmaktadır. Geçerlik ölçme aracında aranan en mühim niteliktir. Bunun sebebi, bir testin neticelerinin doğru bir biçimde yorumlanabilmesi ve uygulanabilmesi için testin geçerli olmasının önem taşımasıdır.

​

Bir ölçeğin geçerliği, bir derece problemidir; farklı bir deyişle ölçeğin geçerliği bulunmaktadır ya da bulunmamaktadır biçiminde düşünülmemektedir. Dolayısıyla ölçeğin geçerliğinin hususi bir amaç haricinde yüksek, orta ve düşük olarak nitelenmesi gerekmektedir.

Geçerlik, bir ölçümleme aracının kullanıldığı amaca hizmet etme seviyesi olduğu için, ölçme araçlarından edinilecek ölçümler hangi gaye ile konuşulacaksa ölçme geçerliği de o amaca bağlı bir biçimde değişim gösterecektir. Bir ölçeğin geçerliği yalnızca kendisiyle de belirlenemez. O ölçeğin kullanış amacına, uygulaması yapılan gruba, uygulama ve puanlama şekline de bağlıdır.

​

Geçerliğin yüksek olması, önemli ölçüde arzu edilen değişkenin ifade edilebilmesine bağlı olmaktadır. Bu açıdan doğrudan ölçümlemelerde geçerlik daha fazla, dolaylı ölçümlemelerde ise değişkenin yeterli seviyede tanımlanamaması ve kriterlerinin yeterli düzeyde duyarlı olmaması sebebiyle geçerlik daha az olabilmektedir.

Bugün geldiğimiz noktada, araştırma verilerinin analizinin yapılabilmesi için bilgisayar paket progamlarının kullanılması bir ihtiyaç haline gelmiştir. İstatistik yazılımları gelişmiş ve uzun zaman devam eden pek çok işlemi saniyeler içerisinde hesaplayabilecek duruma gelmiştir. SPSS, hayli yaygın bir kullanım alanı bulunan ve sunduğu menüler vasıtasıyla istatistiksel analizler gerçekleştiren bir bilgisayar programıdır. Hesaplama safhasına ulaşana dek dikkatli bir biçimde gerçekleştirilmesi gereken birçok işlem olduğunun da unutulmaması gerekmektedir. Araştırmanın sağlıklı neticeler verebilmesi için bu süreç araştırmanın tasarımı safhasında doğru bir planlama ile başlamaktadır. Evrenin içerisinden araştırmanın uygulanacağı örneklem doğru bir biçimde saptanmalı ve yeterli sayıda denek elde edilerek veriler sağlıklı bir şekilde toplanmalıdır (bilhassa kayıp verilere ihtimal verilmeyecek veya en az seviyede olacak biçimde toplanmalıdır). Kayıp veri, araştırmaya katılanların bir soru ya da kimi soruları boş bırakması sonucunda meydana gelmektedir. Böyle bir durumda anket formları (yalnızca boş bırakılan soruları değil, o anket formunu tamamen) değerlendirmenin dışında bırakmak durumunda kalınmaktadır. Şayet boş bırakılan soru sayısı fazla ise o anketi bütünüyle araştırma dışı bırakmak gerekmektedir. Şayet az sayıda ise SPSS programı vasıtasıyla ortalama bir değer atanarak kayıp verilerden kaynaklı boşluklar doldurulabilmektedir. Veri seti içerisinde kayıp verilerin bulunmaması tercih edilmektedir. Örnek vermek gerekirse; anketin hazılanması aşamasında bahsi geçtiği gibi, elektronik ortamda uygulaması yapılan anketlerin internet sitesi aracılığıyla anket tasarımı safhasında sorulara zorunlu ibaresi seçeneği işaretlendiği takdirde, katılımcı o soruyu yanıtlandırmayı unutsa dahi sistem, yanıt verilmeyen soruları renklendirerek bu soruları yanıtlandırmadan anketin sisteme iletilmesini engellemektedir. Fakat anket formlarını basılı olarak bir topluluğa dağıtarak sonrasında, elde edildiğinde, kontrol etme imkanı mümkün olmayacağı için yanıtlandırılmayan sorularla karşı karşıya kalma ihtimalı daha fazladır. Veri girişi esnasında da araştırmacı tarafından bazı hatalar gerçekleştirilebilmektedir (Örn; 3 yerine 4 tuşuna basılması). Veriler yanlış satıra girilebilmekte, kimileri atlanabilmekte veya kaydırılabilmektedir. Internet ve CATI metotlatında veri girişi esnasında araştırmacı kişi tarafınfan meydana gelebilecek hatalar ortadan kalkmakta, veriler otomatik bir biçimde excel dosyasına kayıt edilmekte ve SPSS programına açılmaktadır. Özetle, araştırma tasarımı safhasından başlayacak şekilde verilerin bilgisayara işlenmesine kadar olan süreçte sistematik bir takip gerekmekte ve belirli kurallara uyulması gerekmektedir. Araştırmanın bütün süreçleri yüksek dikkat ve emek gerektirmektedir. Doğru bir şekilde planlaması yapılmayan bir araştırma sürecinde analiz safhasına gelindiğinde zorluk ve hatalarla karşı karşıya kalmak kaçınılmazdır. Bu durumda ya araştırma neticeleri gerçeği yansıtmamakta ya da araştırma neticelenmeden sona ermek zorunda kalmaktadır. Harcanan zaman, masraf ve emek boşa gitmiş olacaktır.